အဆက္

သူတုိ႔သည္ထုံးတမ္းအစဥ္အလာ ဓေလ့ရုိးရာအစဥ္အလားေနာက္ လုိက္ရ၍ အျခား အမ်ဳိးႏြယ္ စုတုိ႔ႏွင့္ အစိတ္အပုိင္းအမ်ားစုေပၚတြင္ ေျပာင္းလဲဖုိ့ ၾကိဳးစာလုိ႔ မရခဲ့ၾကပါ။ ထုိစိတ္ခြန္းအားသည္ ေနာက္ဆုံး အသုိင္းအ၀ုိငး္ ရုိင္းပင္းေသာစိတ္ကုိ  သူတုိ့ကုိယ္တုိင္ ပေလးမ်ိဳးနြယ္ေပၚလာရန္  ၾကဳိးစားခဲ့ၾကသည္။

 ကြ်န္ုပ္တုိ႔သည္ ဆက္လက္ျပီ ထည့္သြင္းစဥ္စားဖုိ့ရန္မွာ ေတာင္ပုိင္းပေလာင္ နွင့္ သီေပါ ပေလာင္လူမ်ိဳးမ်ား၏ စာရိတၱ နွင့္ပတ္သက္ေသာကြဲျပားျခား နား ျခင္းပင္ျဖစ္ပါသည္။  ကြ်နု္ပ္တုိ့စီစစ္ေတြ႔ရွိ ခ်က္ ေနာက္ တစ္ခု၏ အေၾကာင္းရင္း သည္ မိမိ၏အမ်ိဳးႏြယ္ကုိသာ အိမ္ေထာင္ျပဳေသာခဲ့ လူမ်ဳိး ၊အမည္၊ ျခားနားခ်က္၊ ၀တ္စုံ ႏွင့္္ ပထမ အထူး အားျဖင့္ နယ္ေျမေဒသ တစ္ခုႏွင့္ပတ္သက္မွဳကုိ  ကန့္သတ္ခဲ့ပါသည္။

 ဤကဲ့သုိ႔ ေတြးေတာစဥ္စားျခင္း အေၾကာင္းကား အေတြးအေခၚအေနအထုိင္ျခားနားမွဳ   သိျမင္ရကား ပေလာင္ပေလးလူမ်ိဳး တုိ့၏ တေပါင္းတစည္းတည္းျပဳ၍ ကုိ ထိန္းထားရန္ အဆင္ေျပပါလိမ့္မည္။

စစ္မွန္္ေသာပေလာင္မ်ိဳးႏြယ္စုမ်ားမွာ..

(က) ကတူလ္( Katurr)

 (ခ) ေတာင္မ

(ဂ) ကြမ္ဟယ္ ( သူကုိေနာက္ဆုံးထည့္သြင္းျခင္းျဖစ္နုိင္)

(ဃ) ပန္းနင္( သီေပါ နယ္အေနာက္ေျမာက္ ) ျဖစ္ၾကပါသည္။ ဆုိရ္ဒြရ္( Pseudo) ပေလာင္မ်ိဳးနြယ္မ်ားသည္ ( က) ထေရာင္ရုိင္ ႏွင့္ (ခ)ငြန္ေရာ၀္ တုိ့ျဖစ္ၾကပါသည္။

 ပေလးမ်ိဳးႏႊယ္စုမ်ားသည္  ျပည့္စုံေစ့စပ္ေသာ မ်ိဳးႏြယ္ အုပ္စုအလုိ္က္ခြဲထားၾကပါသည္။ မည္သုိ့ျဖစ္ေစကာမူ သူတုိ႔ကုိ အေကာင္းဆုံးသိဖုိ့ရန္

 (က) ေရာခန္ (Roakkan) (သုိ႔မဟုတ္) ရူခါရ္ (Rukaar)

(ခ) ဟူးမွဳိင္း (Humong)

          (ဂ) ရူလမ္း (Ruao Lang)

(ဃ) ရူ ခ်ိဳင္း (Ruao Ching)

          (င) ဟူေပါင္း (Hupawng)

 (စ) ရူ ေဟာက္ (Raohoch)

(ဆ) ရူ လုိင္း (RaoLaing)

(ဇ) ေတာဆန္း (Tawsang) ျဖစ္ၾကပါသည္။

 အေရွ႔ပုိင္း ပေလးမ်ိဳးမ်ား၏ အေၾကာင္း ေလ့လာခဲျပီ ျဖစ္သည္။ အၾကမ္းဖ်င္း အားျဖင့္ သီေပါ ႏွင့္ေတာင္ပုိင္းရွိ ဟူမုိင္းပေလးကဲ့သုိ့ သိခဲ့ၾကပါသည္။ ဆုိင္း၀ီေျမာက္ပုိင္းနီးပါး ပေလးတုိ့သည္ သီေပါ၌ရွိေသာ ဟူးမွိဳင္းကဲ့သုိ့ အထင္အျမင္ေသး လိမ့္မည္။ “ဟူးမွိဳင္း” ဟူသည္ေ၀ါဟာရ သည္ ထုိနယ္ပယ္မ်ား မရွင္းလင္းပဲ ဤ မွတ္စုဆက္ႏြယ္၍ အသုံးျပဳထားပါသည္။ သု့ိေသာ္လည္း ထုိစကားလုံးကုိ ေသခ်ာစြာ မွတ္မိခဲ့ပါသည္။ ထုိေနာက္ဤေနရာကုိ အဆင္ေျပစြာ အသုံးျပဳထားပါသည္။

 သူတုိ့သည္ အနည္းငယ္ သီေပါနွင့္ေတာင္ပုိင္း၌ ရွိေသာ နွိုဳင္းယွဥ္မွဳမ်ား ရွိၾကပါသည္။ပေလာင္လူမ်ိဳးမ်ားတုိ႔ အေျခခ်ေနထုိင္ေသာ မုိးမိတ္၊ ေတာင္ႏွင့္ေျမာက္ ဆုိင္း၀ီ တုိ့ႏွင့္ နယ္ပယ္အတုိင္းအတာတစ္ခု၏ လူမ်ိဳးစု အနည္းငယ္ ခြဲျခမ္းစိပ္ျဖာ ျခင္း၏အျမင္ ကုိ မေလ့လာရေသးပါ။ ထုိေၾကာင့္ “ဟူးမွိဳင္း ”ဟူေသာေ၀ါဟာရ သည္ အခ်ိဳ့ေနရာတြင္ ေဖာ္ျပမည္ ျဖစ္ပါသည္။ 

ျပည္တြင္း အုပ္ခ်ဳပ္ ေရးရာအျဖာျဖာ  

 မ်ိဳးႏြယ္အသီးသီးတုိ႔၏ ေက်းရြာမ်ားသည္  တစ္ခါတစ္ရံ နီးကပ္စြာ တည္ရွိပါသည္။ ပေလးတုိ့သည္ ေက်းရြာအခ်င္းခ်င္း အလြန္ကြာေ၀းျပီး သုိ့ေသာ္ ေဒသက်ယ္ျပန့္သည္။ အမ်ိဳးေတာ္စပ္သည့္သူမ်ား မမွား ၾကည့္တက္ပုံေပၚသည္။ ေက်းရြာမွာ ေနထုိင္ၾကေသာ ေဒသအခ်င္းခ်င္းက တုိက္တြန္း၍  အဆက္အသြယ္ နည္းပါးေသာ နယ္ေ၀းေဆြးမ်ိဳးမ်ားအား သာေရးနားေရး ေပၚေပါက္ခဲ့ပါက သြားဖုိ ရန္ အျခားေသာရြာေဆြးမ်ိဳးေတာ္စပ္သူတုိ့ထံ  ႏွစ္ရက္သုံးရက္ၾကာသည့္ တုိင္ေအာင္ ခရီး သြားေရာက္လည္ပတ္ၾကပါသည္။

 မည္သုိ့ျဖစ္ေစကာမူ ဤ အခ်က္မ်ားေက်ာ္လြန္ျပီ သူတုိ့၏ စည္းလုံးမွဳ စိတ္ဓါတ္ေပၚဖုိ့ မခဲ်ထြင္းနုိင္ေပ။ပေလာင္လူမ်ိဳးတုိ့သည္ အထူးသျဖင့္ဘယ္အေျခအေန ပဲျဖစ္ျဖစ္ ေပါင္းစည္းျခင္းကုိ နွစ္သက္ၾကပါသည္။ မ်ိဳးရုိးနြယ္ဖြား ကြဲျပားေစကာမူ အမ်ားအားျဖင့္အရာရာခက္ခဲေစျပီေနာက္ အုပ္ခ်ဳပ္ေရးပုိင္းဆုိင္ရာ နည္းစနစ္ဥပေဒကုိ သူတုိ႔ကုိယ္တုိင္ စိတ္ေက်နပ္ေအာင္ သူတုိ့၏ ရြာသူရြာသားမ်ား ေရြးခ်ယ္၍တင္ေျမာက္ထားေသာ ေက်းရြာ အၾကီးအကဲတုိင္း မွိီခုိမွဳကင္း ကာ လြတ္လပ္ျပီး အနည္းငယ္ ႏွိဳင္းယွဥ္ၾကည့္လွ်င္ နမ့္ဆန္ျမိဳ့ေတာ္၏ အာဏာပုိင္မ်ား ထက္ လြတ္လပ္စြာ ကုိယ္ပုိင္ အုပ္ခ်ဳပ္ၾကပါသည္။

 ဤစနစ္သည္ေဒသခံကုိယ္တုိင္ အစုိးရျဖစ္၍ ရွင္သန္ျပီး ေတာင္ပုိင္း၌ေနထုိင္ေသာ (Pawlan) ေပၚလမ္ မည္မွ် ဖြံျဖိဳးတုိးတက္ေနေစကာမူ သူ၏အရွိန္အ၀ါက က်ယ္က်ယ္ျပန့္ျပန္႔ ျဖစ္ခဲ့ပုံေပၚပါသည္။ အခ်ဳပ္ေျပာရမည္ဆုိလွ်င္ ေစာ္ဘြား တရားရုံးက အထူးမ်ိဳးႏြယ္ မ်ား၏ကုိယ္စားလွယ္ေတာ္ အျဖစ္ ခံအပ္ထားေသာသူ ျဖစ္ခဲ႔ၾကပါသည္။

 ထုိေပၚလမ္း ေဖာ္ျပခ်က္မ်ားကုိ စာေရးဆရာ အိတ္၊ အီ ေဖစ္ရွာ (Mr.H.E Fisher) က ေနာက္ပုိင္းတြင္ နမ့္ဆန္ျမိဳ႕၌ ပထမဦးဆုံး အစုိးရ၏ ရာသက္ပန္အရွာရွိ ၀န္းထမ္းျဖစ္တစ္ဦးျဖစ္ ျပီး သူသည္ ေတာင္ပုိင္း၌ ေနထုိင္ေသာပေလာင္လူမ်ိဳးမ်ားအေၾကာင္းကုိအေကာင္းမြန္ဆုံးအျဖစ္ ေလ့လာခြင့္ရရွိေသာသူတစ္ေယာက္ ျဖစ္ခဲ့ပါသည္။

 “ေပၚလမ္သည္ ေတာင္ပုိင္္နယ္တစ္ခုလုံး၏ ပေလာင္လူမ်ိဳးမ်ား၏အထူးကုိယ္စာလွယ္ျဖစ္ပါသည္။ သူသည္ မ်ိဳးရုိးအေမြဆက္ခံေသာ အျခားေသာ မ်ိဳးႏြယ္အမ်ိဳးမ်ိဳးမ်ား၏ ကုိယ္စားလွယ္အျဖစ္ ျဖစ္ခဲ့သူျဖစ္ပါသည္။ သူတုိ႔သည္ ျပည္နယ္တစ္ခု၏ အၾကီးဆုံးေသာ ျမိဳေတာ္ရုံးခ်ဳပ္တြင္သာ ေနထုိင္ခဲ့ၾကျပီေနာက္ ဗမာ့ဘုရင္ ကဲ့သုိ့ အလုပ္တာ၀န္၀တၱရာမ်ားထမ္းေဆာင္ရန္(ျမိဳ႔ခံ)Myoganတြင္ေနထုိင္ၾကပါသည္။ ေပၚလမ္းသည္ မ်ိဳးႏြယ္စုအားလုံးတုိ႔၏ စီးပြားေရးမ်ားကုိ  ေစာ္ဘြားနွင့္အတူ စီးမံခန့္ခဲြခဲ့ပါသည္။”  

 စီးပြားေရးဆက္သြယ္ေရးလမ္းေၾကာင္း ပတ္သက္၍ မ်ိဳးႏြယ္မ်ားသည္ ေစာ္ဘြားထံသုိ႔ ေပၚလမ္ မွတဆင့္ ေစာ္ဘြားဆီးသုိ့သြားခဲ့ပါသည္။ ေပၚလမ္သည္ တစ္ႏွစ္လွ်င္ နွစ္ၾကိမ္ သူ၏ မ်ိဳးႏြယ္ထံသြားခဲ့ပါသည္။ မ်ိဳးႏြယ္တုိ့ထံ အခြန္ေတာ္ကုိ စည္းၾကပ္ေစသည္။ ထုိေနာက္ သူ၏ရုံးခ်ဳပ္သုိ့ အခြန္ဆက္သေစပါသည္။ ေစာ္ဘြားသည္ အျမဲတန္း ေပၚလမ္ ကုိ သူတုိ့၏ ၀န္ေဆာင္ခ ေပးသူအျဖစ္ ေကာ္မရွင္းခ ေပးပါသည္။

 The Katuur (ကတူလ္)

ပေလာင္မ်ိဳးႏြယ္စု၏ ကတူလ္လူမ်ိဳးသည္ အေပၚလြင္ဆုံးေသာ မ်ိဳးႏြယ္ျဖစ္ပါသည္။ သူတုိ့သည္ ေတာင္ပုိင္ျပည္နယ္၏ အခ်မ္းသာဆုံးနွင့္ ေစာ္ဘြား၏မိသားစု  သုိ့မဟုတ္ ေတာင္ပုိင္းအၾကီးအကဲ အဖြဲ႔တစ္ဖြဲ႔ျဖစ္သည္။ေတာင္ပုိင္၏ ျမိဳ႔ေတာ္ျဖစ္ေသာ နမ္႔ဆန္ သည္ ေစာ္ဘြားၾကီး ၏ ျမိဳ႔ေတာ္ျဖစ္ပါ သည္။ သစ္သားျဖင့္ မုိးျပီ ထုံးျဖင့္သုတ္ထားေသာ နန္းေတာ္ (သုိ့မဟုတ္ )ေဟာ္ေတာ္သည္ ကတူလ္မ်ိဳးႏြယ္၏အခ်က္အခ်ာျဖစ္ေသာ ဇယန္းေက်းရြာ ပင္ျဖစ္ပါသည္။ နမ့္ဆန္ ျမိ႔ဳ၏ အေနာက္ေျမာက္သုိ့ မုိင္အနည္းငယ္ ျပန့္ကဲ်၍ ေနထုိင္ၾကျပီ  အခ်ိဳ႔ျမိဳ႔၏အေရွ႔ဖက္ေတာက္ဖက္နွစ္ခု ဆုံရာ အထြတ္အထိပ္တစ္ေလ်ွာက္ႏွင့္ ေက်ာက္ျဖဴရြာ သည္ အေနာက္ဖက္သုိ့ ေတာထူထပ္ေသာ ေတာင္ၾကားမ်ားကုိ  ျဖတ္ေက်ာရေသာ ေက်းရြာတစ္ရြာျဖစ္သည္။

 မ်ိဳးႏြယ္မ်ားအေရးအတြက္အားျဖင့္ခန့္မွန္းေျခ အိမ္ေထာင္စုမ်ား သုံးေထာင္ ေလာက္ျဖစ္နုိင္ပါသည္။သူတုိ့သည္  ျမိဳ႔ေတာ္၏ အနီးသုိ့ ခ်က္ခ်င္း ေရာက္လြယ္ေစရန္ ရြယ္ခ်ယ္၍  ရြာနားနီးခ်င္း အလြန္က်စ္လစ္သပ္ရပ္ေသာေနရာမ်ား ထဲသုိ့ ေနထုိင္ေသာသူမ်ားျဖစ္ၾကပါသည္။ ယင္း အခ်က္သည္ ကတူလ္လူမ်ိဳးမ်ား က ကတူလ္လူမ်ိဳးမဟုတ္ေသာေက်းရြာမ်ား ၏အၾကား ၎ တုိ႔၏ အိမ္ကုိ ေတြ႕ရွိရန္ ခြ်က္ယြင္းခ်က္ အားျဖင့္ အေတာ္အတန္အခက္ေတြ႔ခဲပါသည္။ စာေရးဆရာ ေသခ်ာေအာင္ေလ့လာစီစစ္ခဲ့နုိင္ခဲ့ျပီး ပေလာင္လူမ်ိဳးမ်ား၏ ဓေလ့ထုံးစံအမ်ားအျပား ကုိ Upper Burma gezatteer `ထဲ ၌ ေဖာ္ျပခဲ့၍ ကတူလ္မ်ိဳးႏြယ္္ မွ ဆက္သက္လာခဲ့ျပီးသည္ေနာက္ သူတုိ့၏ အရင္းအျမစ္ကုိ လုံး၀ ကတူလ္မ်ိဳးၾကားထဲမွသာ ရရွိပါသည္။

 သူတုိ႔၏ စိတ္ယုံၾကည္မွဳ အတြင္းက်က် မ်ိဳးႏြယ္ႏွင့္အျဖစ္ေပၚေပါက္သည္ကုိ စပ္လ်ဥ္း၍ “ဒမဒ”ေစာ္ဘြား က   ထိန္းခ်ဳပ္ထားပါသည္။ နတ္ပြဲစည္းကမ္း ႏွင့္အခမ္းအနားေဖာ္ျပခ်က္ ကုိ လုိက္နားေသာအားျဖင့္ “ဒမဒ”ေစာ္ဘြားသည္ အေပၚသုိ့ေနထုိင္သည္ဟု *upper Burma gazatter မွ ထုတ္နွဳတ္ေဖာ္ျပခဲ့ပါသည္။[1]  သူသည္ သက္ၾကီးရြယ္အုိး ႏွစ္ေယာက္ကုိ ကူညီခဲ့ပါသည္။ ၀ုိင္းေလာင္ နွင့္ ေဆရုိင္ တုိ့သည္ ရူမုိင္မ်ိဳးတုိ႔၏ ေခါင္းေဆာင္ (သုိ့မဟုတ္) မိသားစုတုိ့၏အမည္ျဖစ္ပါသည္။

 ရက္အတိအက်သတ္မွတ္ဖုိ့ရန္အခါေပးေဗဒင္အခါေပး မ်ားက ေဟာေပးပါသည္။ ထုိေနာက္ ဤ ကဲ့သုိ့ ဒမဒေစာ္ဘြား က ေလ့လာစီစစ္ျပီသည့္ေနာက္ ေသခ်ာေသာအခါ ၀ုိင္းေလာင္ ႏွင့္ ေဆရုိင္ တုိ႔အားစနစ္တက် တခမ္းတနားျဖစ္ေအာင္ ညြန္ျပ၍ နတ္ပြဲ က်င္းပျပီ ႏွဳတ္ခြန္းဆက္သပါသည္။

ထုိနတ္ပြဲသည္ ေယဘုယ်အားျဖင့္ အၾကိဳတစ္ရက္မတုိင္ခင္ ျပဳလုပ္ခဲ့ၾကပါသည္။ ဒမဒေစာ္ဘြား၏ ေဟာ္ေတာ္သည္က်ယ္၀န္းျပီး   ရွင္းလင္းထားပါသည္။ ကန့္လန္႔ကာမ်ား အျပည့္ခ်ိတ္ဆြဲထားျပီး၊ ေကာ္ေဇာ္မ်ား ႏွင့္ဖ်ာမ်ားလည္း ခန္းလုံးျပည့္ခင္းက်င္းထားပါသည္။ နတ္စင္ထဲ တြင္ အခ်ိဳ့ေသာ စကၠဴ တံခြန္ကုကၠားကဲ့သုိ့အေယာင္အေဆာင္မ်ားထားပါသည္။ နတ္မ်ားတုိ႔က အခ်ိန္တိက် စြာ ဖိတ္ၾကားျခင္းကုိ လက္ခံပါသည္။ ထုိအခ်ိန္သည္ ၀ုိင္းလုံနွင့္ ေဆရုိင္ တုိ့က စီစဥ္အတုိင္း ၀ရံတာအျပင္သုိ့ထြက္ျပီးေနာက္ အခမ္းအနားလုပ္ထုံးလုပ္နည္းအတုိင္း ေဆာင္ရြက္၍ နတ္ေဟာ္ သုိ႕ နတ္မ်ား အရင္ မၾကြေရာက္ေသးခင္ ထမင္း နွင့္ပန္းမ်ား နတ္စင္၌ ထားျပီး ပူေဇာ္ၾကပါသည္။

 ရုိးရာနတ္မ်ားပူေဇာ္ျပီးေနာက္ လူစုပရိတ္သတ္မ်ားအား ဧည့္ခံေက်ြးေမြးၾကပါသည္။ “Damada” ေစာ္ဘြား သုိ့မဟုတ္ တာနတ္ထိင္( နတ္ဆရာ) သည္ အလြန္႔အလြန္ စိတ္၀င္စားေသာတန္းခုိးဖန္းဆင္နုိင္ေသာ၊တက္ၾကြလန္းဆန္းေသာ၊ဗုဒၶဘာသာ၀င္ပေလာင္လူမ်ိဳးမ်ားအတြင္းထဲ၌ျဖစ္ပါသည္။

 ထုိသက္ေသအေထာက္အထားမ်ားသည္ ေတာင္ပုိင္တြင္း အတိတ္၀ိဥာဥ္ နွစ္မ်ိဳးႏွင့္ဆုိင္ေသာ ေက်းလက္ေတာရြာ အုပ္ခ်ဳပ္ေရး ေခါင္းေဆာင္တုိ႔သည္  နတ္ပူူေဇာ္ေသာေန့ အား ဘ၀ရွင္သန္းျခင္းႏွင့္  ေလာကီေရးရာ ႏွင့္ စိတ္ပုိင္ဆုိင္ရာ ေခါင္းေဆာင္မ်ားအျဖစ္ ယွဥ္တြဲလ်က္  ရည္ညြန္ထားပုံေပၚပါသည္။ ထုိကဲ့သုိ့ အရင္ထက္  ေခါင္းေဆာင္တစ္ဦးသာျဖစ္နုိင္သည္ ဟု မွန္းဆ၍ ေတာင္ ရနုိင္ပါသည္။

သူသည္ စိတ္ပုိင္းဆုိင္ရာ လက္ေတြ႔က်ေသာစိတ္၏ေလ့က်င့္ျခင္းအမွဳသည္ ထုိနာဂ၏ ေခါင္းေဆာင္ ႏွင့္သေဘာသဘာ၀ တူပါသည္။ (Khel)* ႏွင့္ေစာ္ဘြား ၏ ေလာကီေရးဆုိင္ရာ အျဖစ္အပ်က္ အုပ္ခ်ဳပ္ေရးစနစ္ ႏွင့္ ေနာက္ဆုံး ဖြံ့ျဖိဳးတုိးတက္မွဳ မ်ားကုိ ေပၚလြင္ေအာင္ မွတ္သားထားေသာသူျဖစ္သည္။ သုိ့ေသာ္ျငားလည္း ထုိအျဖစ္အပ်က္သည္ ရွင္းလင္းပုံျဖစ္နုိင္၏။ ဗုဒၶဘာသာ ျဖန့္က်က္ ေရာက္ျခင္းႏွင့္အတူ ေစာ္ဘြား၏ စိတ္ကုိ လြမ္းမုိးနုိင္ေသာ ျပည္သူေရးရာကိစၥႏွင့္ စပ္လ်ဥ္း၍ ေစာ္ဘြား၏စိတ္ကုိ ဆုတ္ယုတ္ေစပါ သည္။

ေစာ္ဘြား၏ ေလာကီေရးရာအျဖာျဖာသည္ အျမဲတုိးတက္ေနသည့္အခုိက္ျဖစ္ခဲ့ျပီ ထုိေၾကာင့္ ယခုအခါသည္ တစ္ခ်ိန္တုန္းက က်န္ရွိခဲ့ေသာ သူ၏အေရးပါဆုံးေသာ  ဂုဏ္သိကၡာကုိ ေရွးကဲ့သုိ့ သိမ္းထားသည္။ သူသည္ ေတာ္သလင္းလတြင္က်င္းပေသာ  နတ္ပြဲကုိ နွစ္စဥ္ႏွစ္တုိင္း ျဖစ္ေျမာက္ေရးကုိ ဦးေဆာင္ပါသည္။

တကယ္ေတာ့ ဒမဒ ေစာ္ဘြား၏ အခန္းက႑တြင္  ျပည္သူမ်ားအေပၚ စီးမံခန့္ခြဲေရးတာ၀န္ ၾကား၀င္ ေရာက္ ေနွာင့္ ယွက္ျခင္းအေပၚ ေလာေလာဆယ္ ပုစၦာမထုတ္နုိင္ေပ။ သူသည္ သာမာန္ျဖစ္ေသာေၾကာင့္ ဆံျဖဴေနသာ လူအုိ တစ္ေယာက္ျဖစ္သည္။ သူသည္ ရုံးကိစၥ ေအာင္ျမင္၍ အင္မတန္အုိမင္းရင့္ေရာ္ျပီး က်င့္၀တ္သိကၡာရွိေသာသူျဖစ္သည္။ သူသည္ ဘုန္းေတာ္ၾကီးမ်ားကဲ့သုိ့ ျငိမ္းခ်မ္းစြာ ေနေလ့ရွိျပီး ထ႔ုိအျပင္ “လူ ”တစ္ေယာက္နွင့္္ ဓေလ့အလုိအရ သူသည္ ေျမၾကီးႏွင့္ေျခဖ၀ါး မထိသင့္ေပ။ မိမိေဟာ္ေတာ္၌သာ အက်ဥ္းသားအျဖစ္ေနရပါသည္။[2]

ေစာ္ဘြား၏ရုံးေတာ္သည္ မ်ိဳးရုိးကုိဆက္ခံေသာ ရုံးေတာ္တစ္ခုျဖစ္ပါသည္။ ေစာ္ဘြားနတ္ရြာစံသည့္တုိင္ေအာင္ လက္ေအာက္အရာရွိမ်ားအား တာ၀န္လြဲေျပာင္းအပ္ရန္ ေက်မုိင္( Kyemmong) သုိ့လက္ထဲေရာက္ေတာ့မည္။ (သုိ့မဟုတ)္ မခြ်တ္ဧကန္အေမြးဆက္ခံရမည့္သူကား ေနာက္ပုိင္းတြင္ ကတူလ္လူမ်ိဳးျဖစ္ပါသည္။

သိရသေလာက္ေတာ့ သားျဖစ္သူ၊ (သုိ့မဟုတ္) အျမင့္ဆုံးအမ်ိဳးအႏြယ္ျဖစ္ေသာ မိသားစုျဖစ္သည့္တုိင္ေတာင္မွ မလုိအပ္ေပ။ သူသည္ ၀ါရင့္ အမ်ိဳးႏြယ္မ်ား၏ၾကားမွာ ရြယ္ခ်ယ္ထားသည့္ဟန္ တူပါသည္။အခ်ိဳ့ရုံးေတာ္မ်ား သည္ ေနရာလစ္လပ္ေသာေနရာ မွနး္ဆၾကပါသည္။ လက္ရွိအုပ္ခ်ဳပ္ေသာသူ နတ္ရြာစံသြားေသာအခါ ေစာ္ဘြား၏ အေမြးကုိဆက္ခံဖုိ့ရန္တစ္ဦးဦး ကုိ မ်ိဳးနြယ္ထဲမွဆက္လက္ခန့္အပ္သြားပါသည္။

ကတူလ္အမ်ိဳးသမီး၏ ရုိးရာဓေလ့ ၀တ္စုံသည္ အလြန္ အေရာင္ ေတာက္ေျပာင္သည္။ အေသးစိပ္အစီအစဥ္ျဖင့္ျပင္ဆင္ထားေသာ လုံခ်ည္ သည္ (Glang) ၾကက္ေသြးေရာင္ ခ်ည္သား အျဖစ္ပါ၀င္သည႔္ အလ်ားလုိ္က္ကန့္လန့္ျဖတ္ျဖစ္ျပီး ပါး၍ ခပ္ေ၀းေ၀းျဖင့္ ၾကည့္ရေသာ အခါ လက္ေတြ႔က်က်အားျဖင့္ မေတြ႔ျမင္နုိင္ေသာ အနက္ေရာင္အစင္းမ်ား၊ အ၀ါေရာင္၊အစိမ္ေရာင္ႏွင့္အျဖဴေရာင္မ်ား ေျခမ်က္စိအထိ ရွည္လ်ားပါသည္။

အင္က်ႌလက္တုိ (Kapran)(သုိ့မဟုတ္) မိန္းမ၀တ္သင္တုိင္းက ကရင္မ်ား ၏ သင္းတုိင္းႏွင့္တူျပီး  (Thindaing)ခါးအထိသုိ့ေရာက္ျပီး အဂၤလိပ္အကၡရာ ( V) ပုံစံျဖင့္ေခါင္းစြပ္ ဖုိ့ ရန္ခ်ဳပ္ထားပါသည္။ ထုိေနာက္ ၾကီးေသာ ေခါင္းစြတ္ မ်က္ႏွာဖုံးသည္ (Rangwi) ေခါင္း၏ ေနာက္ေက်ာ ဘက္ သုိ႔ပါေရာက္သည္။  ထုိေနာက္ ေနာက္ဖက္ ခႏၶာကုိယ္ေနာက္ေက်ာဘက္ ႏွင့္ေျခ အထိ တစ္ခုလုံးဖုံးေနပါသည္။ မိန္းမ၀တ္သင္တုိင္း အ၀တ္(သုိ့မဟုတ္ )ခ်ည္ ကတၱီပါ   ျဖစ္ေလ့ရွိပါသည္။

တစ္ခါတစ္ရံ  အနက္ေရာင္ျဖစ္သည္။ တစ္ခါတစ္ေလ အျခားေသာအေရာင္ျဖင့္ ခရီးထြက္သည္။ ေကာင္းမြန္စြာ နီရဲေသာအေရာင္ရွိေနပါသည္။ လက္တုိအက်ႌ သည္ တစ္ေတာင္စစ္အထိေရာက္ျပိီး နီရဲေသာအ၀တ္ ႏွင့္ လည္ပင္မွခါး အဆုံးအထိ ဖြင့္ထားျပီ အျခားအ၀တ္အထည္မ်ားႏွင့္ တူညီၾကပါသည္။

မိန္းမ၀တ္သင္တုိင္လုပ္ငန္းခြင္း၀တ္၏အေရွ့ဖက္ အစိတ္အပုိင္းပုိင္း ျဖင့္ တံေတာင္ဆစ္ခ်ိဳး ကာ ေျခာက္လက္မ က်ယ္ ေအာင္ ခ်ဳပ္၍ အလွဆင္ထား ျပီး ေအာက္ပုိင္းတြင္ အလ်ားအစင္းျဖင့္ မိန္းမ၀တ္သင္တုိင္း ကုိ ႏွစ္လက္မေလာက္ နက္ျပီး တစ္ေပတစ္ေလ်ာက္ျဖတ္၍ အလွဆင္ထားပါသည္။

ေခါင္းျခဳံ၀တ္ထားေသာ  ၀တ္ရုံရန္ အ၀တ္တုိ့တြင္ အကန့္ကန့္ လုိက္ ထည့္သြင္း ခ်ဳပ္ျပီး သင္းတုိင္း ကုိ အရြယ္အစားအမ်ိဳးမ်ိဳး ခ်ဳပ္ကား အေျခ၏ လမ္းေၾကာင္း သည္ ခ်ည္ထည္ပိတ္ျဖဴ  အား အေရာင္မကြ်တ္ပဲ ေထာင့္မွန္စတုဂံပုံျဖင့္ ျပဳလုပ္ထားပါသည္။

ေနာက္ေက်ာတစ္ခုလုံးႏွင့္ ေခါင္းကုိေထာင့္မွန္ပုံရွည္ျဖင့္ အကြက္တုိ့အေရာင္ေတာက္ပ ေအာင္ ႏွစ္ဖက္လွပုံေဖာ္ယပ္လုပ္ထားေသာ ပုိးခ်ည္ထည္(သုိ့မဟုတ္) အေမြးပြခ်ည္ထည္ကုိ တစ္ဆယ္ႏွစ္လက္မကေန တစ္ဆယ္ရွစ္လက္မအထိ အသုံးျပဳ၍ ဖုံးအုပ္ထားပါသည္။

ထုိေနာက္ တစ္ခု (သုိ့မဟုတ္)အမ်ားအျပား အေသးစား ထုိထက္ပုိ၍ ေအာက္သုိ့ ေခါင္း ျခဳံထည္ကုိ ၀တ္ရုံ ျခဳံထားပါေသးသည္။အေရွ့အထက္ဖက္သုိ့ေက်ာ္၍ ေခါင္းေပါငး္သည္ နွစ္လက္မအက်ယ္ ျဖင့္ ခ်ည္ထည္ ႏွင့္ခ်ည္ကတၱီပါတုိ႔ျဖင့္ ျပဳလုပ္ထားပါသည္။ သာမာန္အားျဖင့္ အျပာေရာင္ (သုိ့မဟုတ)္ ခရမ္းေရာင္တစ္ေတာင္ဆစ္ခ်ိဳ ပုံ အစိတ္အပုိင္းႏွင့္ အလားတူစြာရွိပါသည္။

အေရွ့ မိန္းမ၀တ္သင္တုိင္းတစ္ခုလုံးကုိခ်ဳပ္၍  ဖုံးအုပ္ထားပါသည္။   ထုိအေပၚမွာ ပန္းထုိးထားပါသည္။ အျပင္ဖက္ အစြန္း၏ ၾကြင္းက်န္ေသာ ေခါင္းေပါငး္သည္ အနားကြပ္ ၍ ေျခာက္လက္မေလာက္ က်ယ္၀န္းေအာင္ ထားပါသည္။ ကတၱီပါခ်ည္  ပုိးထည္ ပုံ တင္စာထားပါသည္။ (သုိ့ မဟုတ္ )ဖဲလ္  ပုံကုိ ဒီးဇုိင္းျပဳ၍ မိန္းမ၀တ္သင္တုိ္င္း ပုံစံ ခ်ဳပ္ထားေသာ အ၀တ္တုိ့တြင္အကန့္ကန့္လုပ္၍ အလြန္အတုိင္း ႏွိဳင္းဆသည္မ်ားလည္းရွိပါသည္။

---

[1] ေတာ္သလင္းလတုိင္း (စက္တင္ဘာမွဒီဇင္ဘာလ) နမ့္ဆန္ျမိဳ႔တြင္ “ဒမဒ ”ေစာ္ဘြားက ဦးေဆာင္ဦးရြက္ျပဳကာ ရုိးရာနတ္ပြဲကုိ ခမ္းနားစည္းကာသုိက္ျမိဳက္စြာက်င္းပဲၾကသည္။ Part, 1. Volume.1 Page.491.

[2]  “See minupur and its tribes,” paper by T.C. Hoson, Journal of the Society of Art, Volume liii, April 1905, and Page 552.